Iedere tweede zondagmiddag van de maand organiseert het Van Abbemuseum een speciale rondleiding voor blinde en slechtziende bezoekers. Kunst beleven met al je zintuigen, dat is het uitgangspunt. Hoe werkt dat in de praktijk?
Drie dansers nemen samen een pose aan. Eén houdt zijn mond wijd open, de gevoelens van schrik en angst zijn van zijn gezicht te lezen. Dit is het werk van Alexandra Pirici & Manuel Pelmus An Immaterial Retrospective of the Venice Biennale 2013. Enactment of Tramstop, A Monument to the Future, waarin dansers kunstwerken uitbeelden.
De deelnemers aan de rondleiding mogen de dansers aanraken, en velen doen dit dan ook zonder schroom. Één van de bezoekers herkent het werk: de Guernica van Picasso. Zij zag het werk eens, toen zij nog niets aan haar ogen mankeerde. Het is fantastisch hoe dansers op deze manier kunst tot leven kunnen brengen.
Beelden van chocolade
De rondleiding heeft nog meer zintuiglijke verrassingen in petto. Waar een argeloze bezoeker gewone donkerbruine beelden denkt te zien, hadden blinde en slechtziende deelnemers aan de rondleiding al snel door dat er een cacaogeur vanaf kwam.
Bezoekers konden kleine beeldjes (koppen) van chocolade zelf in hun hand houden, en ondertussen deelde een medewerker stukjes chocolade rond om te proeven. Een complete ervaring!
Handschoenen aan
In een andere zaal staat nog een beeld, Listening Figure van Juan Muñoz, dat deelnemers mogen aanraken. Met speciale handschoenen aan, dat wel. Het valt op dat de deelnemers gelijk mogen beginnen met aanraken, er is geen inleiding van een gids die beschrijft hoe het beeld eruit ziet. Twee mensen vertellen wat ze voelen aan de groep. Soms krijgen ze van de gidsen een hint: ‘Voel je de hand?’, of: ‘Heb je de ogen al gevoeld?’.
Het lijkt misschien wat cru, om mensen te laten raden wat ze aanraken. Maar dat is het niet. Marleen Hartjes (coördinator van het Special Guests-programma in het Van Abbemuseum) geeft aan dat zij in haar pilotfase van deze rondleidingen ondervonden heeft dat iemand die blind is tijdens het aanraken zich doorgaans liever zelfstandig een beeld vormt van een werk. Een ander mag daarna het gevormde beeld wel iets inkleuren met een toelichting, maar niet te veel.
Hoe anders was de conclusie van mijn onderzoek! Mensen die slecht zien, en hun restvisus gebruiken, bleken juist graag een inleiding te krijgen. Op die manier weten ze wat ze kunnen verwachten en zien, en kunnen ze beter hun weg vinden in een ruimte. Doordat ze geen of minder energie hoeven te besteden aan het kijken zelf (‘wat zie ik?’), kunnen ze hun aandacht gemakkelijker richten op materiaal, kleur en of ze het mooi vinden of niet bijvoorbeeld. Zo blijkt maar weer dat mensen die blind of slechtziend zijn, niet een eenvormige doelgroep is.
Rineke Dijkstra, 1992. Kolobrzeg, Polen, 27 juli.
Fotografie op gevoel
Niet alleen menselijke figuren en beelden kwamen aan de orde tijdens de rondleiding, ook fotografie van Rineke Dijkstra. Uitgebreid en geduldig geven de gidsen een beschrijving van twee foto’s. Ze vertellen hoe de foto’s zijn opgebouwd en wat zo typerend is van deze serie.
Daarnaast is er een reliëfversie te voelen van één van de foto’s. De reliëfafbeelding is een goede aanvulling op wat verteld wordt. Door middel van verschillende voelbare structuren is het duidelijk hoe de zee in de lucht overloopt en op welke hoogte. De typerende kenmerken van de fotoserie (pubers met slungelige armen, zee en lucht) zijn goed voelbaar.
Een schilderij ruiken
De rondleiding werd afgesloten bij een schilderij: Zicht op Murnau met kerk van Wassily Kandinsky. Muziek van Schönberg heeft Kandinsky geïnspireerd. Door naar de muziek te luisteren, ging de groep het schilderij beter begrijpen en aanvoelen.
Naast het schilderij hing een kastje waar je als bezoeker met je neus in kan. Bij meerdere kunstwerken in het Van Abbemuseum is zo’n geurbeleving als aanvulling op het werk geïnstalleerd. Een geur kan allerlei gevoelens en herinneringen oproepen. Hoe vaak zouden bezoekers daadwerkelijk ruiken en wat zou dit met hen doen? Het maakt nieuwsgierig.
Feest voor de zintuigen
Het Van Abbemuseum is een feest voor de zintuigen. De collectie leent zich ervoor om ook met andere zintuigen dan je ogen te beleven. Deze Special Guests-rondleidingen komen in het Van Abbemuseum dan ook fantastisch uit de verf.
Het initiatief is een succes. De rondleiding is volgeboekt en de bezoekers zijn enthousiast. Een aantal van hen komt zelfs iedere maand terug. Dat kan, omdat er iedere keer bij andere werken wordt stilgestaan.
Tempo
Toch zal de rondleiding niet iedereen die blind of slechtziend is evenveel aanspreken. Het tempo van de rondleiding moet wel bij je passen. Door de vele momenten waarop je kunt aanraken (en aanraken kost nu eenmaal tijd), kan de rondleiding wat traag ervaren worden.
Het heeft allemaal te maken met persoonlijke voorkeuren en zichtmogelijkheden. Voor iemand die graag op de tast werkt, en niet of zeer weinig kan zien, is de rondleiding waarschijnlijk een verademing. Het is een relatief kleine groep, maar voor deze groep is het extra mooi en belangrijk dat rondleidingen als deze bestaan.
Voor mensen die het zicht dat ze nog hebben optimaal willen benutten (een relatief grotere groep), is de rondleiding waarschijnlijk minder geschikt. Dat geldt ook voor mensen die in het algemeen minder op de tast gericht zijn. Al zal deze groep waarschijnlijk ook minder snel geneigd zijn om een speciale rondleiding te boeken.
Springplank
Voor de grote groep mensen met oogproblemen die een museum bezoeken, en die dit meestal zelfstandig (zonder rondleiding) zullen doen, is het belangrijk dat het museum goed visueel toegankelijk is. Denk aan goed leesbare informatie op zaal of duidelijke markeringen van trappen.
Het mooie van de Special Guests-rondleidingen is dat deze voor het Van Abbemuseum aanzetten om verder te kijken naar deze brede toegankelijkheid van het museum. Zo gaat het museum de traptreden markeren zodat bezoekers minder snel een verkeerde stap maken. Ook kunnen bezoekers de informatie op zaal straks lezen op hun eigen smartphone met vergroting of spraak door middel van iBeacons.
Op deze manier fungeren de Special Guests-rondleidingen als springplank voor het Van Abbemuseum. Het museum gaat aanpassingen doen waar alle bezoekers, met meer of minder zicht, baat bij hebben. De ervaringen die de afgelopen periode met het Special Guests-programma zijn opgedaan, deelt het Van Abbemuseum met andere musea. Zo staat er in 2015 onder andere een symposium op de planning. Wie weet fungeert het Special Guests-programma van het Van Abbemuseum straks als springplank voor de hele Nederlandse museumwereld!
Bekijk voor al onze partners